24 października 1934 r. prezydenta Ignacego Mościckiego powołał Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Rozporządzenie prezydenta było konsekwencją uchwalenia przez Sejm RP w marcu 1933 r. tzw. ustawy scaleniowej, integrujące rozproszone dotąd systemy zabezpieczenia społecznego, było częścią ambitnego projektu modernizacji odrodzonego państwa polskiego.
Obecnie z usług ZUS korzysta około 24 mln klientów, co stawia Zakład w czołówce największych instytucji finansowych w Polsce. Środki Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, których dysponentem jest ZUS, stanowią blisko 50 proc. zasobów pieniężnych państwa. Zakład nie prowadzi jednak własnej polityki finansowej i nie może samodzielnie ustalać np. wysokości składek lub świadczeń – politykę w tym obszarze kształtuje Parlament w drodze ustaleń ustawowych.
Zadania ZUS określa ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.
Zakład wykonuje również zadania określone w innych ustawach lub zlecone przez inne instytucje, np. gromadzi dane osobowe płatników składek dla Narodowego Funduszu Zdrowia lub identyfikuje składki przesyłane na indywidualne konta w otwartych funduszach emerytalnych.
Dla realizacji swoich zadań ZUS zatrudnia ponad 46 tys. pracowników, rozmieszczonych w 43 oddziałach, 212 inspektoratach i 70 biurach terenowych w miastach w całym kraju.